Nach der Neuorganisation der Kreisgliederung im preußischen Staat nach dem Wiener Kongress kam am 1. Juni 1816 der preußische Teil der Oberlausitz vom Regierungsbezirk Merseburg zum Regierungsbezirk Liegnitz. Aus Teilen davon wurde der neue Kreis Rothenburg gebildet. Das Landratsamt war in Rothenburg. Mit Rücksicht auf die Standesherrschaft Muskau kamen deren östliche Exklaven ebenfalls zum Kreis Rothenburg. Zum 1. Januar 1820 erfolgte die endgültige Abgrenzung des Kreises Rothenburg.
Seit dem 1. Juli 1867 gehörte der Kreis zum Norddeutschen Bund und ab 1. Januar 1871 zum Deutschen Reich. In der Folgezeit setzte sich die Bezeichnung Rothenburg i./Ob. Laus. durch.
Zum 30. September 1929 fand im Landkreis Rothenburg i./Ob. Laus. entsprechend der Entwicklung im übrigen Freistaat Preußen eine Gebietsreform statt, bei der nahezu alle bisher selbstständigen Gutsbezirke aufgelöst und benachbarten Landgemeinden zugeteilt wurden. Gleichzeitig fanden Grenzänderungen statt. Zum 1. Oktober 1932 wurde der Kreis Sagan aufgelöst und dessen westlicher Teil in den Kreis Rothenburg i. Ob. Laus. eingegliedert. Nun setzte sich die abgeänderte Kreisbezeichnung Rothenburg (Ob. Laus.) durch, bei der es bis Kriegsende blieb. Zum 1. Januar 1939 führte der Kreis Rothenburg (Ob. Laus.) entsprechend der jetzt reichseinheitlichen Regelung die Bezeichnung Landkreis.
Im Frühjahr 1945 wurde das Kreisgebiet durch die Rote Armee besetzt und kam danach östlich der Lausitzer Neiße unter polnische Verwaltung. Heute gehört dieses Teilgebiet zu Polen. Durch Befehl der Sowjetischen Militäradministration wurde der westlich der Lausitzer Neiße gelegene Teil des Landkreises am 9. Juli 1945 in das Land Sachsen umgegliedert. Im Oktober erfolgte die Verlegung der Kreisverwaltung von der abseits gelegenen Stadt Rothenburg in die weitaus größere Stadt Weißwasser, damit einher ging die Umbenennung in Landkreis Weißwasser. Am 16. Januar 1947 wurde der Landkreis mit dem benachbarten Landkreis Görlitz zu einem neuen Landkreis Weißwasser-Görlitz mit Sitz in Weißwasser zusammengeschlossen, der wiederum am 12. Januar 1948 in Landkreis Niesky umbenannt wurde. Am 25. Juli 1952 wurde das ehemalige Kreisgebiet durch die Kreisreformen in der DDR auf die neuen Kreise Weißwasser, Niesky und Görlitz-Land aufgeteilt.
Der Landkreis Rothenburg (Ob. Laus.) (= Oberlausitz) war ein Landkreis, der in Preußen und der SBZ von 1816 bis 1947 bestand. Das Kreisgebiet gehört heute westlich der Lausitzer Neiße zum sächsischen Landkreis Görlitz, östlich – bis auf Tormersdorf – zum polnischen Powiat Żary.
Quelle:
Der Kreis Rothenburg i./Ob. Laus. gliederte sich im Jahr 1885 in die Stadtgemeinden, die Landgemeinden und selbstständige Gutsbezirke. Er bestand am 1. Dezember 1885 aus zwei Stadtgemeinden (Muskau und Rothenburg i./Ob. Lausitz), 132 Landgemeinden und 110 Gutsbezirken. Die Zahl der Einwohner am 1. Dezember 1885 wird in Klammern angefügt.
Stadtgemeinden | |||
Ort | evangelische Kirche | katholische Kirche | Standesamt |
Muskau (3.171) | Muskau | Muskau | Muskau |
Rothenburg i./Ob. Lausitz (1.311) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Landgemeinden | |||
Ort | evangelische Kirche | katholische Kirche | Standesamt |
Alt Liebel (94) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Baarsdorf (130) | Nieder Seifersdorf | Muskau | Seifersdorf |
Beinsdorf (125) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Berg (503) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Biehain (195) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Mückenhain |
Boxberg Antheil Jahmen (120) |
Klitten | Muskau | Klitten |
Boxberg Antheil Muskau (159) |
Nochten | Muskau | Nochten |
Brand (87) 1903/08: Eingliederung von Brand in Haide |
Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Braunsdorf (333) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Bremenhain (223) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Buchwalde (132)) | Podrosche | Muskau | Podrosche |
Dauban (251) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Daubitz (1.044) | Daubitz | Muskau | Daubitz |
Diehsa (667) | Diehsa | Muskau | Diehsa |
Dobers (182) | Leippa | Muskau | Leippa |
Dürrbach (175) | Klitten | Muskau | Klitten |
Eselsberg Antheil Muskau (56) |
Klitten | Muskau | Klitten |
Förstgen (351) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Gablenz (837) | Gablenz | Muskau | Gablenz |
Geheege (209) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Groß Düben (249) | Schleife | Muskau | Schleife |
Groß Radisch (442) | Groß Radisch | Muskau | Groß Radisch |
Guttauer Haide () | Klix, Königr. Sachs. | Muskau | Uhyst |
Hähnichen (353) | Hähnichen | Muskau | Spree |
Haide (121) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Halbendorf (330) | Schleife | Muskau | Schleife |
Hammerstadt (179) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Herrmannsdorf (80) 18.4.1903: Eingliederung von Hermannsdorf in Weißwasser |
Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Horscha (112) | Kollm | Muskau | Petershain |
Jänkendorf (548) | Jänkendorf | Muskau | Jänkendorf |
Jahmen (236) | Klitten | Muskau | Klitten |
Jerchwitz (76) | Ober Gebelzig | Muskau | Gebelzig |
Kaara (83) | Jänkendorf | Muskau | Jänkendorf |
Kaltwasser (195) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Mückenhain |
Kaschel (178) | Klitten | Muskau | Klitten |
Keula (402) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Klein Bogendorf (84) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Klein Ölsa (141) | Klitten | Muskau | Klitten |
Klein Priebus (161) | Podrosche | Muskau | Podrosche |
Klein Radisch (105) | Klitten | Muskau | Kreba |
Klitten (433) | Klitten | Muskau | Klitten |
Kodersdorf (561) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Köbeln (573) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Kollm (347) | Kollm | Muskau | Kollm |
Krauschwitz (286) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbez. |
Kreba (558) | Kreba | Muskau | Kreba |
Kringelsdorf (151) | Klitten | Muskau | Klitten |
Leippa zum Amtsgerichte Rothenburg i./Ob. Lausitz gehörig (553) |
Leippa | Muskau | Leippa |
Leippa Enklave zur Gemeinde Freiwaldau im Kreise Sagan gehörig () |
Freiwaldau | Muskau | Freiwaldau |
Lodenau (417) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Lugknitz (369) | Muskau | Muskau | Muskau, Landbezirk |
Mittel Horka (637) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Mittel Zibelle (67) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Mochholz (129) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Moholz (454) | See | Muskau | See |
Mücke (365) | Förstgen Kreba |
Muskau | Kreba |
Mückenhain (231) | Ober Horka | Muskau | Mückenhain |
Mühlrose (372) | Schleife | Muskau | Schleife |
Mulkwitz (278) | Schleife | Muskau | Schleife |
Neudorf (219) | Kreba | Muskau | Kreba |
Neuhammer (194) | Daubitz | Muskau | Daubitz |
Neuhof (283) | Hähnichen | Muskau | Riesty |
Neu Liebel (76) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Neu Särichen (428) | Hähnichen | Muskau | Riesty |
Neusorge (163) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Nieder Gebelzig (276) | Ober Geblzig | Muskau | Gebelzig |
Nieder Horka (88) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Nieder Kosel (387) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Nieder Neundorf (385) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Nieder Prauske (439) | Daubitz | Muskau | Groß Radisch |
Nieder Rengersdorf (666) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Nieder Seifersdorf (1.107) | Nieder Seifersdorf | Muskau | Seifersdorf |
Nieder Zibelle (391) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Niesty (1.303) | Hähnichen | Muskau | Niesty |
Nochten (404) | Nochten | Muskau | Nochten |
Noes (703) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Ober Gebelzig (446) | Ober Gebelzig | Muskau | Gebelzig |
Ober Horka (416) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Ober Horka Antheil Mückenhain (281) |
Ober Horka | Muskau | Horka |
Ober Kosel (196) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Ober Nieder Ölsa (240) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Ober Prauske (285) | Ober Gebelzig | Muskau | Groß Radisch |
Ober Rengersdorf (285) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Ober Zibelle (182) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Öbernitz (902) | Nieder Seifersdorf | Muskau | Ullersdorf |
Petershain (503) | Petershain | Muskau | Petershain |
Podrosche (199) | Podrosche | Muskau | Podrosche |
Podrosche Enklave zur Stadt Priebus im Kreise Sagan gehörig () |
Podrosche | Priebus | Priebus |
Publick (41) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Quitzdorf (157) | Diehsa | Muskau | Diehsa |
Quolsdorf (344) | Hähnichen | Muskau | Spree |
Reichwalde (621) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Rietschen (401) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Rohne (394) | Schleife | Muskau | Schleife |
Roßnitz (203) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Sänitz (586) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Sänitz |
Särichen (302) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Sagar (519) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Schadendorf (43) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Schleife (585) | Schleife | Muskau | Schleife |
Schönborn (51) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
See (538) | See | Muskau | See |
Skerbersdorf (217) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Spree (493) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Spree |
Sprey (127) | Muskau, Land |
Muskau | Nochten |
Sproitz (314) | See | Muskau | See |
Stannewisch (164) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Steinbach (169) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Sänitz |
Steinölsa (156) | Kollm | Muskau | Kollm |
Teicha (194) | Daubitz | Muskau | Daubitz |
Thiemendorf (368) | Arnsdorf | Muskau | Thiemendorf |
Thräna (169) | Groß Radisch | Muskau | Groß Radisch |
Torga (221) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Tormersdorf (458) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Tränke (106) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Trebendorf (384) | Schleife | Muskau | Schleife |
Trebus (451) | Hähnichen Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Muskau | Trebus |
Tzschelln (202) | Nochten | Muskau | Nochten |
Uhsmannsdorf (350) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Ullersdorf (370) | Jünkendorf | Muskau | Ullersdorf |
Viereichen (105) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Weigersdorf (594) | Groß Radisch | Muskau | Weigersdorf |
Weißkeißel (777) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Weißwasser (1.245) | Muskau, land | Muskau | Muskau, Landbezirk |
Werda (158) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Werdeck (61) | Podrosche | Muskau | Podrosche |
Wiesa (331) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Wilhelmsfeld (61) | Klitten | Muskau | Klitten |
Wunscha (135) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Zimpel (254) | Klitten Förstgen |
Muskau | Klitten |
Zoblitz (157) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Zschernske (216) | Kreba | Muskau | Kreba |
Gutsbezirke | |||
Ort | evangelische Kirche | katholische Kirche | Standesamt |
Alt Liebel (34) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Baruth-Dubrauer Frstgbz. () 1903/08: Eingliederung des Baruther Forstgutsbezirkes in die Gemeinde Weigersdorf |
Kreba Förstgen |
Muskau | |
Baruther Forstgutsbezirk () | Kreba Förstgen |
Muskau | |
Beinsdorf (35) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Berg (158) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Biehain (31) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Mückenhain |
Boxberg Antheil Muskau (69) |
Nochten | Muskau | Nochten |
Braunsdorf (31) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Bremenhain (64) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Burglehn Muskau (145) | Muskau, Stadt | Muskau | Muskau, Landbezirk |
Dauban (14) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Daubitz (45) | Daubitz | Muskau | Daubitz |
Diehsa (68) | Diehsa | Muskau | Diehsa |
Dobers (30) | Leippa | Muskau | Leippa |
Dürrbach (16) | Klitten | Muskau | Klitten |
Eselsberg Antheil Muskau () 1903/08: Eingliederung des Gutsbezirkes Eselsberg, Anteil Muskau in die Gemeinde Kringelsdorf |
Reichwalde Nochten |
Muskau | Klitten |
Gablenz (19) | Gablenz | Muskau | Gablenz |
Geheege (15) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Göbeln-Leichnamer Frstgbz. () | Klix, Königr. Sachs. | Muskau | |
Gröditz-Dubrauer Frstgbz. () | Muskau | ||
Groß Düben (54) | Schleife | Muskau | Schleife |
Groß Radisch (34) | Groß Radisch | Muskau | Groß Radisch |
Guttauer Haide () | Klix, Königr. Sachs. |
Muskau | |
Guttauer Haide Enklave zum Gutsbezirke Lieske im Kreis Hoyerswerda gehörig () |
Klix, Königr. Sachs. |
Muskau | Uhyst |
Hähnichen (44) | Hähnichen | Muskau | Spree |
Hammerstadt (45) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Horscha (35) | Kollm | Muskau | Petershain |
Jänkendorf (83) | Jänkendorf | Muskau | Jänkendorf |
Jahmen (53) | Klitten | Muskau | Klitten |
Jerchwitz (8) | Ober Gebelzig | Muskau | Gebelzig |
Kaana (11) | Jänkendorf | Muskau | Jänkendorf |
Kaltwasser (28) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Mückenhain |
Kaschel (14) | Klitten | Muskau | Klitten |
Keula (192) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Klein Krauscha (20) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Klixer Forstgutsbezirk () | Klix, Königr. Sachs. |
Muskau | |
Kodersdorf (66) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Kollm (74) | Kollm | Muskau | Kollm |
Kreba (96) | Kreba | Muskau | Kreba |
Kringelsdorf () | Klitten | Muskau | Klitten |
Leippa (90) | Leippa | Muskau | Leippa |
Lodenau (96) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Malschwitzer Forstgutsbezirk () | Muskau | ||
Mittel Horka I. (56) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Mittel Horka II. (14) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Mittel Zibelle (36) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Moholz (120) | See | Muskau | See |
Mücka (21) | Förstgen Kreba |
Muskau | Kreba |
Mückenhain (62) | Ober Horka | Muskau | Mückenhain |
Mühlrose-Waldschloß (108) | Schleife | Muskau | Schleife |
Muskau, Forstgutsbezirk () |
Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Nechern’sche Haide () | Muskau | ||
Neuhof (43) | Hähnichen | Muskau | Riesky |
Neu Liebel (4) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Nieder Gebelzig (54) | Ober Gebelzig | Muskau | Gebelzig |
Nieder Horka (33) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Nieder Kosel (32) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Nieder Neundorf (16) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Nieder Ölsa (49) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Nieder Zibelle () | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Noes (28) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Ober Gebelzig (93) | Ober Gebelzig | Muskau | Gebelzig |
Ober Horka (61) | Ober Horka | Muskau | Horka |
Ober Kosel (36) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Ober Ölsa (13) | Förstgen | Muskau | Ölsa |
Ober Prauske (12) | Ober Gebelzig | Muskau | Groß Radisch |
Ober Rengersdorf (72) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Ober Zibelle (41) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
Petershain (53) | Petershain | Muskau | Petershain |
Quitzdorf (14) | Diehsa | Muskau | Diehsa |
Quolsdorf (72) | Hähnichen | Muskau | Spree |
Reichwalde (42) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Rengersdorf Enklave zum Gutsbezirk Groß Kramscha im Landkreis Görlitz () |
Zodel | Muskau | Zodel |
Rietschen (201) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Rietschen, Forstgutsbezirk () |
Daubitz | Muskau | Rietschen |
Rothenburg i./Ob. Lausitz(56) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Sänitz (39) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Sänitz |
Särichen (124) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Schadendorf (10) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Schleife (33) | Schleife | Muskau | Schleife |
Schönborn (15) | Zibelle | Muskau | Zibelle |
See (38) | See | Muskau | See |
Skerbersdorf (93) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Spree (66) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Spree |
Sproitz (48) | See | Muskau | See |
Stannewisch (35) | Nieder Kosel | Muskau | Trebus |
Steinbach (60) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Sänitz |
Steinölsa (20) | Kollm | Muskau | Kollm |
Tauer (9) | Klitten | Muskau | Klitten |
Tauerwiesen () | Förstgen | Muskau | Uhyst |
Teicha (34) | Daubitz | Muskau | Daubitz |
Thiemendorf (20) | Arnsdorf | Muskau | Thiemendorf |
Thräna (1) | Groß Radisch | Muskau | Groß Radisch |
Tormersdorf () | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. lausitz |
Trebus (70) | Hähnichen | Muskau | Trebus |
Tzschelln (16) | Nochten | Muskau | Nochten |
Uhsmannsdorf (25) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Ullersdorf (57) | Jänkendorf | Muskau | Ullersdorf |
Weicha’sche Haide, Forstgbz. () |
Groß Radisch | Muskau | |
Weigersdorf (22) | Groß Radisch | Muskau | Weigersdorf |
Weißkeißel (18) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Weißwasser (107) | Muskau, Land |
Muskau | Muskau, Landbezirk |
Werda (7) | Daubitz | Muskau | Rietschen |
Wiesa (74) | Nieder Rengersdorf | Muskau | Rengersdorf |
Wilhelmsfeld (3) | Klitten | Muskau | Klitten |
Wunscha (76) | Reichwalde | Muskau | Reichwalde |
Zedlig (33) | Kreba | Muskau | Kreba |
Zimpel (23) | Klitten | Muskau | Klitten |
Zoblitz (28) | Rothenburg i./Ob. Lausitz | Muskau | Rothenburg i./Ob. Lausitz |
Zschernske (6) | Kreba | Muskau | Kreba |
Quellen:
Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 Königreich Preußen/Provinz Schlesien/Regierungsbezirk Liegnitz/Landkreis Rothenburg (Oberlausitz) (besucht am 13. März 2016)
Gemeindelexikon für das Königreich Preußen – Auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen; VI. Provinz Schlesien; Berlin 1887, S. 314-325. Digitalisat in Opolska Biblioteka Cyfrowa (Digitale Bibliothek der Region Oppeln; besucht am 13. März 2016))